Piet Mondriaan: ‘New York City 1’ hangt al decennia ondersteboven

Een van de beroemde modernistische schilderijen van Piet Mondriaan hangt misschien al tien jaar ondersteboven, volgens onderzoek van een kunsthistoricus, maar het stuk zal niet snel naar rechts worden omgedraaid.

Het palet, genaamd “New York City 1”, bevat het klassieke primaire kleurenpalet van Mondriaan en verbluffende geometrische lijnen. De Nederlandse kunstenaar schilderde in 1941 en 1942 een serie ‘New York City’ schilderijen nadat hij vanuit Europa naar de stad was verhuisd.

‘New York City 1’ heeft altijd een reeks strepen aan de onderkant van de lijst gehad, volgens een galerijcatalogus van Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, de Duitse galerij die het schilderij aankocht bij 1980. In het museum is een tentoonstelling gewijd aan het werk van Mondriaan.

Maar een foto van het werk in het atelier van Mondriaan toont het schilderij in omgekeerde volgorde – wat suggereert dat dit misschien de manier is waarop de kunstenaar het wilde hebben.

Het kan onmogelijk zijn om de juiste richting te bepalen, zegt het museum in de catalogus. De schilder stierf in 1944.

“Als we echter doorgaan met het experiment en NYC 1 180 graden draaien, zullen we zien dat de afbeelding nog steeds werkt”, zegt het museum in de catalogus. “In feite werkt het heel goed: de compositie krijgt dichtheid en elasticiteit.”

Door het bord om te draaien, wordt het beter compatibel met “New York City”, een ander schilderij in dezelfde serie.

“De dichtheid van de stroken langs de bovenrand geeft het werk een gelijkenis met zijn relatieve ‘New York City’, waar het gebied met grotere dichtheid zich ook aan de bovenrand bevindt”, zegt het museum in de catalogus. “De blauwe stroken zijn nu op precies dezelfde plaatsen langs de linker-, boven- en onderrand gepositioneerd.”

Het schilderij bestaat uit stroken gekleurde tape die de kunstenaar op het doek heeft aangebracht, die hij volgens het museum later waarschijnlijk wil vervangen door direct op het doek te schilderen. De omgekeerde oriëntatie komt overeen met de plaatsing van Mondriaanstroken van boven naar beneden op het doek.

“De eerste visuele inspectie bevestigde het vermoeden dat door het doek ondersteboven te draaien, de plakband aan de bovenrand op één lijn ligt met de rand van de afbeelding, terwijl die aan de onderkant vervagen, waarbij hier en daar stukjes ontbreken”, zegt het museum in catalogus. “Ervan uitgaande dat Mondriaan begon met het vastbinden van de linten aan de bovenkant en, volgens het principe van de zwaartekracht, ze afwikkelde om ze aan de onderkant van het canvas te bevestigen, had het schilderij al ondersteboven gehangen sinds het voor het eerst werd getoond in 1945.”

Het is volgens het museum ook mogelijk dat “Mondriaan de afbeelding keer op keer heeft omgedraaid terwijl hij eraan werkte, in welk geval er geen goede of verkeerde richting zou zijn.”

Deze open kwaliteit kan ook deel uitmaken van een grotere boodschap over New York City zelf.

“Dit is misschien wel het werkelijk revolutionaire kenmerk van NYC 1: het feit dat het in elke richting kan worden gelezen, zoals een plattegrond van een grote stad, in een houding van openheid, en tegelijk in alle richtingen beweegt, zoals paren die een boogie”, schrijft het museum.

Voorlopig blijft het schilderij hangen in de richting die het altijd geweest is, zei curator Susanne Meyer-Bowser op een persconferentie die de galerie donderdag opende. Als u het omdraait, loopt u het risico het te beschadigen – trendverduistering is nu een uniek onderdeel van de geschiedenis van het object.